Yapay Zekâ Kullanımının Eğitime Yansımaları ve Etik Konular
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14227995Anahtar Kelimeler:
Yapay zekâ, eğitimde yapay zekâ, etikÖzet
Yapay zekânın (YZ) geçmişi eskilere dayansa da yaygın bir şekilde kullanımının 21. yy’da başladığı bilinmektedir. Çok çeşitli alanlarda ve farklı yaştaki bireyler tarafından yararlanılan YZ ve uygulamaları giderek yaygınlaşmaya devam etmektedir. Bu gelişmelerin altında yatan en önemli nedenlerden biri de teknolojinin hızlı gelişimi olarak düşünülmektedir. YZ’nin kaçınılmaz bir şekilde bireylerin hayatlarında yer alıyor olması eğitim alanında da kullanımına dair incelemeleri gerekli kılmaktadır. Eğitim alanında YZ’nin kullanımı avantaj ve dezavantajları bir arada barındırmaktadır. Yönetim ve öğretim ile ilgili tekrarlı işlerin yapılması, değerlendirmede objektifliğin sağlanması, hedeflere ulaşılıp/ulaşılmadığının kontrol edilmesi, bireysel öğrenme fırsatları sunması ve süreci öğrencinin sorumluluğunda yürütmesine imkân sağlaması olumlu yanlarındandır. Ayrıca öğrencilerin öğrenme eksiklerinin neler olduğunun anlaşılmasını sağlayacak olması öğrenmeyi olumlu olarak etkileyecektir. Teknolojik açıdan yetkin öğretmenler için “öğretmen yardımcısı” olarak bile tanımlanabilecek YZ araç ve teknolojileri öğretimin etkili bir şekilde yürütülmesine katkı sağlayacaktır. Bunun yanında eğitimde YZ kullanımının kişisel verilerin saklanması ve korunmasında belirsizlikler oluşturması, öğretmen-öğrenci arasındaki ilişkiyi sınırlandırması ya da ortadan kaldırması gibi negatif yanlarının olduğu ifade edilebilir. Eğitimde YZ ile ilgili sıkça akla gelen bir başka konu ise etik endişelerdir. YZ’nin var olduğu günden bugüne bu endişeler (veri gizliliği, artarak devam etmiştir. Bu çalışma YZ’nin ne olduğu, eğitimde YZ’nin kullanımı ve etik konulara ilişkin literatürün incelenmesine dayanan geleneksel bir derlemedir.
Referanslar
Abanoz, M., & Acar, E. (2023). Yapay zekâ ve ontolojik güvensizlik: Bireysel ve toplumsal kaygı dinamikleri üzerine bir değerlendirme. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 14(I), 22-51.
Adedoyin, O. B., & Soykan, E. (2023). Covid-19 pandemic and online learning: the challenges and opportunities. Interactive learning environments, 31(2), 863-875. https://doi.org/10.1080/10494820.2020.1813180
Ahmad, S. F., Alam, M. M., Rahmat, M. K., Mubarik, M. S., & Hyder, S. I. (2022). Academic and administrative role of artificial intelligence in education. Sustainability, 14(3), 1101. https://doi.org/10.3390/su14031101
Akgun, S., & Greenhow, C. (2022). Artificial intelligence in education: Addressing ethical challenges in K-12 settings. AI and Ethics, 2(3), 431-440. https://doi.org/10.1007/s43681-021-00096-7
Aksoy, N. C., & Kelleci, Ö. (2024). Yapay zekâ tabanlı simülasyon ortamı destekli öğretmenlik uygulaması ile öğretmen adaylarının TPAB becerilerinin ve öz yeterlik inançlarının geliştirilmesi. The Journal of International Educational Sciences, 10(36), 148-171. http://dx.doi.org/10.29228/INESJOURNAL.72355
Al-haimi, B., Hujainah, F., Nasir, D., & Alhroob, E. (2021). Higher education ınstitutions with artificial ıntelligence: Roles, promises, and requirements. In: Hamdan A., Hassanien A.E., Khamis R., Alareeni B., Razzaque A., Awwad B. (eds) Applications of Artificial Intelligence in Business, Education and Healthcare. Studies in Computational Intelligence, vol 954. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-72080-3_13
Alpkoçak, A. (2024). Sağlıkta açıklanabilir yapay zekâ. TOTBİD Dergisi, 23, 18-19. https://doi.org/10.5578/totbid.dergisi.2024.04
Altıntop, M. (2023). Yapay zekâ/akıllı öğrenme teknolojileriyle akademik metin yazma: CHATGPT örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (46), 186-211.
Arıcı, N., & Karacı, A. (2013). Türkçe öğrenimi için web tabanli zeki öğretim sistemi (TÜRKZÖS) ve değerlendirmesi. Electronic Turkish Studies, 8(8), 65-87.
Arslan, K. (2020). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71-88.
Aşık, F., Yıldız, A., Kılınç, S., Aytekin, N., Adalı, R., & Kurnaz, K. (2023). Yapay zekânın eğitime etkileri. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(98), 2100-2107. https://doi.org/10.5281/zenodo.8307107
Baker Brunnbauer, J. (2021). Management perspective of ethics in artificial intelligence. AI and Ethics, 1(2), 173-181. https://doi.org/10.1007/s43681-020-00022-3
Bates, T., Cobo, C., Mariño, O., & Wheeler, S. (2020). Can artificial intelligence transform higher education?. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 17, 1-12. https://doi.org/10.1186/s41239-020-00218-x
Baydemir, T. (2021). Yapay zekâ etik açıdan doğru karar verebilir mi? ss.1-2. https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/yapay_zeka.pdf
Bayraktar, B., Gülderen, S., Akça, S., & Serin, E. (2023). Yapay zekâ teknolojilerinin eğitimde kullanımına yönelik öğretmen görüşleri. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(11), 2012-2030. https://doi.org/10.5281/zenodo.10279895
BBC News. (2014). Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind https://www.bbc.com/news/technology-30290540
Bewersdorff, A., Zhai, X., Roberts, J., & Nerdel, C. (2023). Myths, mis-and preconceptions of artificial intelligence: A review of the literature. Computers and Education: Artificial Intelligence, 4, 100143.
Bozkurt, A., & Sharma, R. C. (2023). Challenging the status quo and exploring the new boundaries in the age of algorithms: Reimagining the role of generative AI in distance education and online learning. Asian Journal of Distance Education, 18(1), i-viii. https://doi.org/10.5281/zenodo.7755273
Britannica. (2024). History of artificial intelligence (AI). https://www.britannica.com/science/history-of-artificial-intelligence
Carabantes, M. (2020). Black-box artificial intelligence: an epistemological and critical analysis. AI & society, 35(2), 309-317. https://doi.org/10.1007/s00146-019-00888-w
Cardoso, A. M. L. (2022). The impact of artificial intelligence in education from teachers’ perspective: A case study for primary and secondary schools [Master’s thesis, ISTCE Business School]. https://core.ac.uk/download/pdf/554501821.pdf
Castañeda, L., & Selwyn, N. (2018). More than tools? Making sense of the ongoing digitizations of higher education. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 15(22), 1-10. https://doi.org/10.1186/s41239-018-0109-y
Çetin, M., & Aktaş, A. (2021). Yapay zeka ve eğitimde gelecek senaryoları. OPUS International Journal of Society Researches, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 4225-4268.
Cevizci, A. (2012). Felsefe sözlüğü (3.baskı). Say.
Chassignol, M., Khoroshavin, A., Klimova, A., & Bilyatdinova, A. (2018). Artificial intelligence trends in education: A narrative overview. Procedia Computer Science, 136, 16-24. https://doi.org/10.1016/j.procs.2018.08.233
Chen, L., Chen, P., & Lin, Z. (2020). Artificial intelligence in education: A review. IEEE Access, 8, 75264 – 75278. https://doi.org/10.1109/ACCESS.2020.2988510
Chounta, I. A., Bardone, E., Raudsep, A., & Pedaste, M. (2022). Exploring teachers’ perceptions of artificial intelligence as a tool to support their practice in Estonian K-12 education. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 32(3), 725-755. https://doi.org/10.1007/s40593-021-00243-5
Coşkun, B., Aktaş, M., ve Sarcan, N. (2023). Kamu yönetiminde yapay zeka uygulamaları. İçinde Murat Aktaş (Edt), Yapay Zeka Yönetim ve Eğitim (ss. 55-83). Nobel.
Coşkun, F., & Gülleroğlu, H. D. (2021). Yapay zekânın tarih içindeki gelişimi ve eğitimde kullanılması. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 54(3), 947-966. https://doi.org/10.30964/auebfd.916220
Dawoud, M. (2017). Privacy preserving search and data retrıeval from data clouds. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi], YÖK Tez. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
De La Higuera, C. (2019). A report about education, training teachers and learning artificial intelligence: Overview of key issues. Education, Computer Sciences, 1-11.
Deveci Topal, A. (2024). Examples of artificial intelligence-supported learning analytics in education: Opportunities, prospects, challenges and obstacles. Eğitimde yapay zeka destekli öğrenme analitiği örnekleri: Fırsatlar, beklentiler, zorluklar ve engeller. 7th International Antalya Congress of Scientific Research and Innovative Studies, (ss.1543-1554). 11-13 May 2024.
Dijital Dönüşüm Ofisi. (2021). Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2021-2025. https://cbddo.gov.tr/SharedFolderServer/Genel/File/TR-UlusalYZStratejisi2021-2025.pdf
Dilek, G. Ö. (2019). Yapay zekanın etik gerçekliği. Uluslararası Sosyal Bilimler Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (USDAD), 2(4), 47-59.
Duran, V., & Aydın, E. (2024). Eğitimde yapay zekanın kapsamlı incelenmesi: Web of Science veri tabanı üzerinden bir ai destekli bibliyometrik analiz. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(104), 468-484. https://doi.org/10.5281/zenodo.10737254
Efe, A. (2021). Yapay zeka risklerinin etik yönünden değerlendirilmesi. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 3(1), 1-24.
European Commission. (2017). Finnish Center for Artificial Intelligence (FCAI). https://european-digital-innovation-hubs.ec.europa.eu/edih-catalogue/finnish-center-artificial-intelligence-fcai
Gubán, M., & Kovács, G. (2017). Industry 4.0 conception. Acta Technica Corviniensis Bulletin of Engineering, 10(1), 111-114.
Güvercin, C. H. (2020). Tıpta yapay zeka ve etik. Yapay Zeka ve Tıp Etiği, 1, 7-13.
Güzey, C., Çakır, O., Athar, M. H., Yurdaöz, E., & Saad, S. (2023). Eğitimde yapay zeka konusunda yapılmış çalışmaların içerik analizi, Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 5(1), 66-77. https://doi.org/10.53694/bited.1060730
Holmes, W., Bialik, M., & Fadel, C. (2019). Artificial intelligence in education: Promises and implications for teaching and learning. Center for Curriculum Redesign.
Howard, J. (2019). Artificial intelligence: Implications for the future of work. American Journal of Industrial Medicine, 62(11), 917-926. https://doi.org/10.1002/ajim.23037
Hwang, G. J., Xie, H., Wah, B. W., & Gašević, D. (2020). Vision, challenges, roles and research issues of Artificial Intelligence in Education. Computers and Education: Artificial Intelligence, 1, 100001. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2020.100001
Ilgaz, S., & Bilgili, T. (2006). Eğitim ve öğretimde etik. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (14), 199-210.
İlkılıç, İ. (2021). Tıpta yapay zekâ kullanımının etik açıdan değerlendirilmesi. https://www.medipol.edu.tr/sites/default/files/document/sd_58-18-21.pdf
Karabağ, M. (2021). Ahlaki Değerlerin Kodlanabilmesi Bağlamında Yapay Zekâ Etiğine Kuramsal Bir Bakış. TRT Akademi, 6(13), 748-767. https://doi.org/10.37679/trta.954641
Karakoç Keskin, E. (2023). Yapay zekâ sohbet robotu chatgpt ve Türkiye internet gündeminde oluşturduğu temalar. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 7(2), 114-131. https://doi.org/10.17932/IAU.EJNM.25480200.2023/ejnm_v7i2003
Kasar, A., & Dangare, M. (2018). Artificial intelligence: At a glance. IJRECE, 6(3), 1669-1672.
Kay, J., & McCalla, G. I. (2003). The careful double vision of self. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 13(1), 11-18.
Kaya, Z. (2023). Metaverse çağında öğretmenlik mesleğinin geleceğini düşünmek. Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 295-321. https://doi.org/10.56720/mevzu.1229096
Keskin, D., ve Sevli, O. (2024, Mayıs). Eğitimde yapay zekâ ve etik. International Topkapı Congress III. (ss. 38-43). İstanbul. https://www.izdas.org/topkapi
Keskinbora, K. H. (2019). Medical ethics considerations on artificial intelligence. Journal of Clinical Neuroscience, 64, 277-282. https://doi.org/10.1016/j.jocn.2019.03.001
Kononenko, I. (2001). Machine learning for medical diagnosis: history, state of the art and perspective. Artificial Intelligence in Medicine, 23(1), 89-109. https://doi.org/10.1016/S0933-3657(01)00077-X
Lan, Y. (2024). Through tensions to identity-based motivations: Exploring teacher professional identity in Artificial Intelligence-enhanced teacher training. Teaching and Teacher Education, 151, 104736. https://doi.org/10.1016/j.tate.2024.104736
Luan, H., Geczy, P., Lai, H., Gobert, J., Yang, S. J., Ogata, H., ... & Tsai, C. C. (2020). Challenges and future directions of big data and artificial intelligence in education. Frontiers in psychology, 11, 580820. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.580820.
McCarthy, J. (1959). Programs with common sense. In Proceedings of the Teddington Conference on the Mechanizafion of Thought Processes, Vol. 1, pp. 77-84, (Teddington, U.K., Nov. 24-27). Her Majesty’s Stationery Office, London,
Memarian, B., & Doleck, T. (2023). Fairness, accountability, transparency, and ethics (FATE) in artificial intelligence (AI), and higher education: A systematic review. Computers and Education: Artificial Intelligence, 100152. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2023.100152
Moravec, H. (1998). When will computer hardware match the human brain. Journal of Evolution and Technology, 1(1), 10.
Murphy, K., Di Ruggiero, E., Upshur, R., Willison, D. J., Malhotra, N., Cai, J. C., ... & Gibson, J. (2021). Artificial intelligence for good health: a scoping review of the ethics literature. BMC medical ethics, 22, 1-17. https://doi.org/10.1186/s12910-021-00577-8
Nacaroğlu, D., & Savcı, S. (2023). Yapay zekânın medyada sunumu ve yükselişi: Olanaklar, sınırlar ve tehlikeler. Yeni Medya, (15), 130-152. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1365439
Nalbantoğlu, C. B. (2021). Covid 19 sürecinin dijital dönüşüme etkileri. Balkan & Near Eastern Journal of Social Sciences (BNEJSS), 07(04), 13-18.
Okun, O., & Yüksel, M., Karahan, M. O., & Bozkurt, R. (2023). Akademik yayıncılığın yeni yüzü: Chatgpt ve etik tartışmaları. International Journal of Commerce, Industry and Entrepreneurship Studies | Utisgad Journal, 3(1), 39-50. Article ID: UTISGAD-2023-3-1-1906
Ouyang, F., & Jiao, P. (2021). Artificial intelligence in education: The three paradigms. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2, 100020. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100020
Owe, A., & Baum, S. D. (2021). Moral consideration of nonhumans in the ethics of artificial intelligence. AI and Ethics, 1(4), 517-528. https://doi.org/10.1007/s43681-021-00065-0.
Pannu, A. (2015). Artificial intelligence and its application in different areas. Artificial Intelligence, 4(10), 79-84.
Pedro, F., Subosa, M., Rivas, A., & Valverde, P. (2019). Artificial intelligence in education: Challenges and opportunities for sustainable development. Education 2030. https://repositorio.minedu.gob.pe/bitstream/handle/20.500.12799/6533/Artificial%20intelligence%20in%20education%20challenges%2 0and%20opportunities%20for%20sustainable%20development.pdf
Polak, S., Schiavo, G., & Zancanaro, M. (2022, April). Teachers’ perspective on artificial intelligence education: An initial investigation. In CHI Conference on Human Factors in Computing Systems Extended Abstracts (pp. 1-7).
Popenici, S. A. D., & Kerr, S. (2017). Exploring the impact of artificial intelligence on teaching and learning in higher education. Research and Practice in Technology Enhanced Learning, 12(22), 1-13. https://doi.org/10.1186/s41039-017-0062-8
Rahayu, S. (2023). The impact of artificial intelligence on education: Opportunities and challenges. Jurnal Educatio FKIP UNMA, 9(4), 2132-2140. https://doi.org/ 10.31949/educatio.v9i4.6110
Rof, A., Bikfalvi, A., & Marques, P. (2022). Pandemic-accelerated digital transformation of a born digital higher education institution: Towards a customized multimode learning strategy. Educational Technology & Society, 25 (1), 124- 141.
Şanli, A., Ateş, E., Bayburtlu, N., Bektaş, M., & Özdemir, K. (2023). Yapay zeka kullanımında öğretmen eğilimleri. International Journal of Social Science, 7(28), 206-222. https://doi.org/10.52096/usbd.7.28.15
Şeker, Ş. E. (2014). Aktör ağ teorisi (Actor Network Theory). YBS Ansiklopedisi, 1(1), 14-15.
Seldon, A., & Abidoye, O. (2018). The fourth education revolution. Legend Press Ltd.
Singil, N. (2022). Yapay zekâ ve insan hakları. Public and Private International Law Bulletin, 42(1), 121-158. https://doi.org/10.26650/ppil.2022.42.1.970856
Taşçı, G., & Çelebi, M. (2020). Eğitimde yeni bir paradigma: Yükseköğretimde yapay zekâ. OPUS International Journal of Society Researches, 16(29), 2346-2370. https://doi.org/10.26466/opus.747634
Tosunoğlu, E., Yılmaz, R., Özeren, E., Sağlam, Z. (2021). Eğitimde makine öğrenmesi: Araştırmalardaki güncel eğilimler üzerine inceleme, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 178-199. https://doi.org/10.38151/akef.2021.16
Turan, T., Turan, G., & Küçüksille, E. (2022). Yapay zekâ etiği: Toplum üzerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(2), 292-299. https://doi.org/10.29048/makufebed.1058538
Turing, A. (1950). Computing machinery and intelligence. Mind: A Quarterly Review of Psychology and Philosophy, 236, 433-460. https://doi.org/10.1093/mind/lix.236.433.
Türk Dil Kurumu TDK. Yapay zekâ. https://sozluk.gov.tr/
U. S. Department of Education. (2010). Data security and management training: Best practices and strategies. Department of Education Report.
UNESCO. (2017). Artificial intelligence. https://www.unesco.org/en/artificial-intelligencea
UNESCO. (2023). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence. https://www.unesco.org/en/articles/recommendation-ethics-artificial-intelligence
Uslu, B. (2023). Üniversitelerde yapay zekanın kullanım alanları: Potansiyel yararları ve olası zorluklar. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 19(2), 227-239. https://doi.org/10.17244/eku.1355304
Uyan, U. (2023). Yapay zekânın bilimsel yayın amaçlı kullanımına ilişkin etik kaygılar: Sistematik bir yazın incelemesi. İş Ahlakı Dergisi, 16 (2), 173-199. https://doi.org/10.12711/tjbe/m4127
Vistorte, A. O. R., Deroncele-Acosta, A., Ayala, J. L. M., Barrasa, A., López-Granero, C., & Martí-González, M. (2024) Integrating artificial intelligence to assess emotions in learning environments: a systematic literature review. Frontiers in Psychology. 15, 1387089. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1387089
Yüksek Öğretim KurumuYÖK. (2021). 100/2000 YÖK doktora bursu 2021-2022 eğitim öğretim yılı bahar dönemi (11. çağrı) başvuruları. https://yuzikibinbursu.yok.gov.tr/Sayfalar/HaberDuyuruDetay.aspx?did=45
Yuskovych-Zhukovska, V., Poplavska, T., Diachenko, O., Mishenina, T., Topolnyk, Y., & Gurevych, R. (2022). Application of artificial intelligence in education. Problems and opportunities for sustainable development. BRAIN. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 13(1Sup1), 339-356. https://doi.org/10.18662/brain/13.1Sup1/322
Jesson, J. (2011). Doing your literature review: Traditional and systematic techniques. Sage.
İndir
Yayınlanmış
Sürüm
- 2024-11-27 (2)
- 2024-11-27 (1)
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Ahsen Talu, Erdoğan Tezci
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
